Isolatie van een spouwmuur
Om warmteverlies tegen te gaan laat je bij een renovatie de luchtspouw het best isoleren. Het is immers een goedkope manier om te isoleren, gezien je dan niets aan je buitengevel moet doen en langs binnen hoef je je ook geen zorgen te maken over ruimteverlies. Voor de na-isolatie van de spouw is er bovendien geen bouwvergunning nodig en de hinder is beperkt.
De theorie
Wat is een spouw?
De spouw is de ruimte tussen de binnen- en buitenmuur. Dit is vooral het geval bij huizen die voor 1980 gebouwd zijn. Huizen gebouwd na 1980 kunnen ook nog over een luchtspouw beschikken, maar daarbij wordt die meestal al meteen geïsoleerd.
Hoe weet je of je buitenmuur een spouw heeft?
Metselwerk inspecteren
Je kan checken of je muur een spouw bevat door het voegwerk te inspecteren op stootvoegen, dat is een verticale voeg in metselwerk. Bij een open stootvoeg wordt de voeg tussen twee stenen om de zoveel meter opengelaten om de achterliggende spouw te ventileren of om water af te voeren.
Wanneer de muur volledig in halfsteensverband is opgetrokken (alle stenen met de lange zijde naar buiten), duidt dat vaak ook op een spouwmuur. Bij oudere massieve muren zie je meestal ook koppen in het metselwerk.
Daarnaast kan de dikte van de muur een duidelijke aanwijzing geven. Bij raam- of deuropeningen kan je meestal goed meten: een spouwmuur is doorgaans merkbaar dikker (ongeveer 26 cm of meer) dan een massieve muur.
Met een camera of thermografie
Wie toch meer zekerheid wil of de bovenstaande signalen tegenstrijdig zijn, kan nog steeds hulpmiddelen gebruiken. Met een mini-camera kan je via een kleine opening in de voeg rechtstreeks in de muur kijken, en thermografie kan door middel van warmtebeelden helpen om het temperatuurpatroon van de muur te analyseren. Deze methoden geven doorgaans een definitief antwoord, maar vereisen extra materiaal of een specialist.
Spouw na-isoleren
Spouwmuurisolatie wordt in nieuwbouwprojecten standaard voorzien. Om warmteverlies tegen te gaan, laat je echter ook bij een renovatie de luchtspouw het best na-isoleren. Het is een immers goedkope manier om te isoleren, gezien je dan niets aan je buitengevel moet doen en langs binnen hoef je je ook geen zorgen te maken over ruimteverlies. Voor de na-isolatie van de spouw is er geen bouwvergunning nodig en de hinder is beperkt: de werken nemen vaak slechts één of twee dagen in beslag.
Een geïsoleerde spouw kan de U-waarde van de muur sterk verlagen. In de praktijk kan het gas- of elektriciteitsverbruik (verwarming) met 10 tot 25% doen dalen, afhankelijk van woningtype en overige isolatie. Na-isolatie kan daarnaast ook vochtproblemen verminderen omdat de buitenmuur minder afkoelt, maar bij bestaande vochtproblemen (zoals opstijgend vocht, slagregen of zoutuitbloei) moet dit eerst worden opgelost.
Eenvoudig uitgelegd wordt de holle ruimte tussen de binnenmuur en de buitenmuur opgevuld met isolatiemateriaal. Verder in het artikel gaan we hier dieper op in.
In Vlaanderen komt spouwmuurisolatie bijna altijd in aanmerking voor premies, indien je de isolatiewerken hebt laten uitvoeren door een erkend installateur. Daarnaast moet het gebruikte isolatiemateriaal voldoen aan bepaalde technische eisen, zoals een minimale lambdawaarde en een correcte vulling van de volledige spouw.
Niet elke spouw kan na-geïsoleerd worden
Een spouwmuur isoleer je nooit zelf. Dit is een karwei voor een gespecialiseerde firma. Die zal eerst bepalen of de spouw die je wil isoleren überhaupt kàn geïsoleerd worden. Vooraleer een spouwmuur kan worden na-geïsoleerd, voert een gekwalificeerde inspecteur een grondige geschiktheidsanalyse uit.
De spouwbreedte
Eerst wordt nagegaan of de spouwbreedte minstens 5 cm bedraagt, want alleen dan kan het isolatiemateriaal homogeen en zonder warmtelekken worden ingeblazen.
Staat van de muren
Daarnaast moet de muur opgebouwd zijn uit twee spouwbladen in metselwerk of andere steenachtige materialen, en mag er in de spouw nog geen bestaande isolatie aanwezig zijn. Het binnenspouwblad (de binnenmuur) moet ook beschikken over een degelijke, luchtdichte afwerking zodat warme, vochtige binnenlucht niet in de spouw kan infiltreren en daar condensatie veroorzaakt.
Tot slot mag er geen sprake zijn van vochtproblemen, vorstschade of structurele scheuren, en moet de spouw vrij zijn van puin of andere obstructies die een volledige en gelijkmatige vulling zouden verhinderen.
Spouwankers mogen niet ontbreken
Omdat het isolatiemateriaal onder druk wordt ingeblazen, moet de muur bovendien voldoende stevig verankerd zijn met spouwankers (metalen verbindingsstukken die het binnen- en buitenblad van een spouwmuur stevig met elkaar verbinden): ontbreken spouwankers, dan bestaat het risico dat de buitengevel door de druk van het isolatiemateriaal wordt weggeduwd.
Als dergelijke spouwankers ontbreken, is het beter om de gevel langs buiten isoleren. Als dat ook niet mogelijk is, moet je de isolatie aan de binnenzijde aanbrengen.
De afwerking van de gevel
Beschikt de gevel over een afwerking zoals verf, sierpleister of een hydrofuge, dan moet die voldoende dampopen zijn zodat de muur, wanneer hij nat wordt, opnieuw kan uitdrogen. Het metselwerk zelf moet vorstbestendig zijn. Geglazuurde of geëmailleerde bakstenen kunnen een beperking zijn, omdat die te weinig vocht doorlaten en daardoor schade kunnen oplopen. Ook de voegmortel moet geschikt zijn en mag niet vorstgevoelig zijn.
De omgeving speelt ook een rol
Ook de omgeving en de staat van de gevel kunnen een belangrijke rol spelen. In kustgebieden gelden bijvoorbeeld strengere regels: hogere gebouwen mogen daar enkel worden na-geïsoleerd wanneer tegelijk een buitengevelisolatiesysteem wordt aangebracht, omdat de gevel anders te veel wordt blootgesteld aan slagregen en extreme weersomstandigheden.
Verder moet de spouwmuur preferabel over de volledige hoogte worden geïsoleerd; bij kleine appartementsgebouwen is het dus niet mogelijk om enkel het gelijkvloers te behandelen.
Met welke materialen?
De materialen die het meest gebruikt worden om de spouwmuur na te isoleren, zijn glaswol, EPS-parels en pur. Welk materiaal je gebruikt, hangt af van verschillende factoren.
Polystyreenparels
Polystyreenparels of EPS-parels zijn kleine piepschuimbolletjes, gebonden met lijm, die in de spouwmuur worden geblazen. Vooraf worden de parels behandeld, zodat ze meer lucht bevatten, wat hun thermische kwaliteit verhoogt. Er is een wit type en een zwarte variant (met grafiet) die thermisch gezien het best isoleert. Polystyreen is zeer vochtbestendig en is goed geschikt voor smallere spouwen.
Purschuim
Purschuim wordt als vloeistof in de spouw gespoten. Het zet daarna vrij vlug uit, waardoor er bij het uitharden een isolerend schuim ontstaat dat de vorm van de spouw overneemt. Alle naden en kieren worden zo goed afgedicht. Dit is dus een goede oplossing bij een spouw die onregelmatigheden bevat.
Glaswol en steenwol
Glaswolvlokken zijn gemaakt van gerecycleerd glas. De glaswol wordt in de muur ingeblazen en biedt niet alleen thermische, maar ook akoestische isolatie. Indien een nog betere akoestische isolatie nodig is, biedt steenwol soelaas. De minerale glaswolvlokken haken van nature aan elkaar vast, waardoor die mooi in de muur blijven zitten. Dit is van nut, mocht er nog een raam moeten worden vervangen of een extra muurdoorvoer moeten worden gemaakt.
Vochtproblematiek
Een aandachtspunt dat recent onderzoek heeft uitgewezen, is dat in de praktijk soms vochtproblemen ontstaan bij het na-isoleren van spouwmuren met glaswol volgens de technische voorschriften. Glaswol is immers een vezelachtig materiaal dat weliswaar waterafstotend behandeld is, maar toch enigszins capillair actief blijft. Als er vocht in de spouw komt door slagregen, bouwfouten of een niet-dampopen gevelafwerking, kan glaswol dat vocht lokaal vasthouden.
Dat heeft een negatieve impact op de isolatiewaarde, waardoor vochtproblemen (door condensatie) kunnen ontstaan. Omdat glaswol gevoeliger is voor vochtophoping in risicovolle situaties, wordt bij renovatie de laatste jaren daarom vaker voor EPS-parels of purschuim gekozen, omdat die materialen minder vocht opnemen en beter vullen in onregelmatige spouwen.
Dat betekent niet dat glaswol “slecht” is, maar dat het meer afhankelijk is van juiste omstandigheden:
- bij een voldoende brede, schone en droge spouw;
- wanneer de gevel dampopen is en regenwater snel kan uitdrogen;
- bij normale regenbelasting (niet in kustzones of sterk blootgestelde gevels);
- wanneer geplaatst door een ervaren aannemer die de densiteit correct afstelt.
In de praktijk
De isolatiematerialen worden via een machine ingespoten in de muur langs boorgaten in het buitenspouwblad. De stappen die moeten worden genomen voor een correcte uitvoering, zijn bij alle systemen vrij gelijkaardig.
Spouw- en temperatuurcontrole
Een gekwalificeerd inspecteur gaat langs op de werf om na te gaan of de spouwmuur al dan niet geschikt is voor na-isolatie. Hiervoor maakt men eerst boorgaten in de gevel en via een endoscoop krijgt de spouw een grondige inspectie.
De dag van de uitvoering wordt de temperatuur op de bouwplaats gemeten en wordt er geverifieerd of deze niet te laag of te hoog is om met het gewenste isolatiesysteem te werken. De inspecteur meet ook alles op, zodat je exact weet hoeveel isolatiemateriaal nodig zal zijn.
Boorpunten bepalen
Er wordt een boorpatroon uitgezet, bepaald door de systeemhouder (de partij die het isolatiesysteem en de bijbehorende richtlijnen beheert). Via de boorgaten wordt er per gevel een endoscopisch onderzoek uitgevoerd. De volledige gevel wordt van boorgaten voorzien vooraleer het opvullen van start kan gaan, omdat stof en puin zich anders kunnen vermengen met de isolatie. De onderste open stootvoegen worden opengelaten, zodat eventueel binnengedrongen vocht de spouwmuur kan verlaten. Via de boorgaten wordt de reële spouwbreedte opgemeten, uniform verdeeld over de volledige geveloppervlakte.
Manchetten en spouwborstels
Waar nodig, wordt de spouw voorzien van manchetten of spouwborstels. Zo kan geen isolatie in de binnenruimte geraken.
Manchetten zijn kleine, meestal kunststof of rubberen hulzen die rond bestaande doorvoeren in de spouw worden geplaatst (bijvoorbeeld rond ventilatiebuizen, elektriciteitsleidingen of waterleidingen). Ze sluiten de ruimte rond de doorvoer af, zodat isolatiemateriaal niet kan binnendringen in de binnenruimte en de doorvoer luchtdicht blijft.
Spouwborstels zijn borstelstroken die in de spouwopening of rond spleten worden geplaatst. Ze creëren een flexibele maar dichte barrière die verhindert dat isolatiekorrels, glaswolvlokken of PUR in technische holtes of binnenruimtes terechtkomen. Ze worden gebruikt op plekken waar een manchet niet past, of bij langere openingen.
Controle ter plaatse
Ter plekke wordt vervolgens eerst gecontroleerd of het isolatiemateriaal aan de nodige eisen voldoet en wordt de machine correct ingesteld. Druk en temperatuur moeten constant zijn, en wanneer de spouw op een bepaalde plaats vol zit, moet de machine afslaan bij tegendruk.
Bij materialen zoals glaswolvlokken en EPS-parels wordt vóór de start een densiteits- of materiaalcontrole uitgevoerd in een testbox (ook wel densiteitsbox of proefkist). Hiermee controleert de aannemer of het materiaal correct ventileert/verschuimt (EPS + lijm), of de juiste dichtheid haalbaar is en of het materiaal gelijkmatig verdeelt.
Inspuiten
Na het boren van het voorgeschreven patroon en het testen van het materiaal, worden de spouwvakken gevuld met isolatiemateriaal onder gecontroleerde druk, met behulp van een professionele compressor.
Het inblazen start onderaan de gevel. De slang wordt diep in de spouw ingebracht en vervolgens geleidelijk teruggetrokken, terwijl men een systematisch links-rechts of zigzagpatroon volgt.
Het vullen gebeurt van onder naar boven, omdat het materiaal zo natuurlijk opstuwt en lucht weg kan, holtes en lege zones worden vermeden en de kans op koudebruggen of holle plekken kleiner is. Dit proces wordt gat per gat herhaald, steeds van onder naar boven, totdat de volledige spouw homogeen gevuld is.
Achteraf
Na het isoleren worden alle boorgaten zorgvuldig dichtgezet met een voegmortel die qua kleur, korrelgrootte en profiel aansluit bij het bestaande metsel- en voegwerk, zodat de gevel zowel technisch als esthetisch in zijn oorspronkelijke staat wordt hersteld.
Aansluitend controleert het team alle gevoelige zones, zoals rolluikkasten en doorvoeren, om zeker te zijn dat bewegende onderdelen vrij blijven en geen isolatiemateriaal in kasten of geleiders terechtkwam. Hoewel vooraf manchetten of spouwborstels worden geplaatst om binnendringen te voorkomen, kan bij oudere woningen via open stopcontactdozen, kieren of leidingsparcours toch beperkt materiaal in de binnenruimte komen; dit wordt steeds volledig en netjes verwijderd. Zo wordt de gevel correct afgewerkt en de woning schoon en gebruiksklaar achtergelaten.
